TRẺ TỰ KỶ NÀO CÓ THỂ PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG GIAO TIẾP TỐT HƠN?

TRẺ TỰ KỶ NÀO CÓ THỂ PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG GIAO TIẾP TỐT HƠN? 

BS Cú lược dịch từ Hanen

“ Nếu bạn biết một người tự kỷ, tức là bạn chỉ biết một người tự kỷ”_Dr. Stephen Shore.

Câu nói này nhấn mạnh thực tế, mỗi người tự kỷ là riêng biệt, với sự đa dạng về năng lực cũng như sở thích. Bạn không thể dựa trên trải nghiệm về người này để dự đoán về người khác.

Sự đa dạng này cũng đúng khi nói đến giao tiếp. Không phải luôn luôn dễ dàng để dự đoán những đứa trẻ nào sẽ trở thành người giao tiếp tốt hơn và những trải nghiệm hay kỹ năng nào sẽ dẫn đến kết quả tốt hơn.
Nhưng gần đây, các nhà nghiên cứu đã cố gắng để tìm ra những kỹ năng trong thời thơ ấu được kết nối với khả năng giao tiếp tốt hơn sau này.
Bằng cách xác định các kỹ năng quan trọng này, trị liệu có thể tập trung vào các lĩnh vực này để cung cấp cho trẻ "cú đẩy tốt nhất" có thể cho sự phát triển giao tiếp của trẻ.

Các kỹ năng chính dự đoán kết quả giao tiếp tốt hơn: Sự chú ý chung, bắt chước và chơi đồ chơi.
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng trẻ em có khả năng tốt hơn với ba kỹ năng này trong thời thơ ấu có kỹ năng giao tiếp tốt hơn khi trẻ lớn hơn [1,2]:

1. Chú ý chung
Sự chú ý chung liên quan đến việc chia sẻ sự tập trung chung với ai đó bằng cách nhìn và gửi thông điệp về cùng một đối tượng hoặc sự kiện.
Trẻ em cần học cách:
- Đáp ứng với sự chú ý chung, có nghĩa là nhận thấy một cái gì đó mà ai đó đang thu hút sự chú ý của bé và;
- Bắt đầu sự chú ý chung, có nghĩa là thu hút sự chú ý của người khác vào điều gì đó mà bé quan tâm.

2. Bắt chước
Là khả năng sao chép âm thanh của người khác, biểu cảm trên khuôn mặt, chuyển động cơ thể và hành động với đồ vật.

3. Chơi đồ chơi
Có hai loại chơi liên quan với sự phát triển giao tiếp ─ “chơi đồ chơi chức năng” và “chơi giả vờ”:
- Chơi chức năng liên quan đến việc sử dụng đồ chơi theo cách mong đợi, chẳng hạn như đẩy một chiếc xe hơi, hoặc đặt một mảnh ghép trong một tranh ghép, hay thả cho xe trượt trên đường ray...
- Trò chơi giả vờ liên quan đến việc tưởng tượng với đồ chơi, chẳng hạn như giả vờ cho búp bê ăn, đổ xăng vào một chiếc xe đồ chơi, hoặc nấu ăn với mô hình đồ chơi trong nhà bếp đồ chơi.

• Những khó khăn với sự chú ý chung, bắt chước và chơi đồ chơi có thể được nhìn thấy ngay cả ở trẻ rất nhỏ có chứng tự kỷ trong độ tuổi từ 9-18 tháng. Điều này là rất quan trọng bởi vì nếu khó khăn trong các lĩnh vực này được xác định ở độ tuổi rất nhỏ, chúng ta có thể tập trung vào chúng trong can thiệp càng sớm càng tốt để thúc đẩy phát triển giao tiếp.

A. Sự chú ý chung, bắt chước và Chơi đồ chơi kết nối với giao tiếp như thế nào?

Các nhà nghiên cứu cho rằng ba kỹ năng này có thể là chìa khóa cho sự phát triển của giao tiếp vì những lý do [1,2]:

1. Sự chú ý chung giúp trẻ học từ ngữ

Khả năng chia sẻ sự chú ý chung với ai đó cung cấp cho trẻ nhỏ cơ hội nghe cha mẹ sử dụng các từ về đối tượng / sự kiện ngay tại thời điểm chúng chú ý đến đối tượng / sự kiện đó . Bằng cách này, trẻ học từ ngữ cho những thứ quen thuộc và biết rằng những người khác có thể cung cấp thông tin về thế giới của chúng.

2. Bắt chước giúp trẻ nhận ra những gì người khác đang làm, tương tác với chúng và sao chép những gì chúng làm 
Trẻ nhỏ học cách kết nối với cha mẹ sớm (trước khi chúng học cách nói) bằng cách nhìn vào cha mẹ và bắt chước nụ cười, âm thanh và hành động của cha mẹ .
Những tương tác xã hội ban đầu này giống như những cuộc trò chuyện không có lời nói, với cha mẹ và con lần lượt bắt chước lẫn nhau và vui vẻ trong khi làm như vậy.
Những "cuộc hội thoại" này cho cha mẹ và trẻ sơ sinh những cơ hội tuyệt vời để kết nối và tận hưởng nhau. Đồng thời, các bé cũng chú ý đến hành vi của người khác và sao chép nó, giúp các em có thể học được nhiều kỹ năng, kể cả cách chơi và nói chuyện.

3. Chơi đồ chơi cung cấp cho cha mẹ cơ hội để nói về sở thích của trẻ và khuyến khích tương tác xã hội
Sự tham gia của phụ huynh trong trò chơi của trẻ với đồ chơi giúp bé có nhiều cơ hội học hỏi. Khi họ tương tác với con của họ, họ giúp trẻ tìm hiểu tất cả về các đồ vật và những cách sử dụng chúng. Họ cũng nói về những điều mà đứa trẻ đang làm với đồ chơi hoặc quan tâm, giúp bé học cách giao tiếp.
Trò chơi giả vờ giúp trẻ em học cách sử dụng các biểu tượng - Khi trẻ chơi giả vờ với đồ chơi, chúng phát triển “tư duy biểu tượng”, có nghĩa là chúng có thể sử dụng một thứ để đại diện cho một thứ khác (ví dụ: chuối đồ chơi đại diện cho chuối thật hoặc khối điện thoại).
Tư duy biểu tượng là cần thiết để giao tiếp vì lời nói của chúng ta thực sự là những biểu tượng - chúng cung cấp cho chúng ta cách thể hiện ý tưởng của chúng ta một cách cụ thể. Ngoài ra, rất nhiều ý tưởng có thể được thể hiện trong quá trình chơi giả vờ, bao gồm các chủ đề không xảy ra trong cuộc sống hàng ngày (như lâu đài hoặc cướp biển). Điều này có nghĩa rằng trẻ càng có nhiều kỹ năng chơi, càng có nhiều cơ hội để nghe và sử dụng nhiều từ khác nhau.

B. Giúp trẻ phát triển kỹ năng Chú ý chung, Bắt chước và Chơi đồ chơi

Bằng cách giúp trẻ tự kỷ phát triển kỹ năng chú ý chung, bắt chước và chơi đồ chơi, chúng ta có thể thiết lập giai đoạn phát triển cho sự giao tiếp. Tất cả 3 kỹ năng này đều bao gồm việc tương tác với người khác và nhận ra những gì người khác đang làm và đang nhìn. Bạn có thể giúp bé bằng cách:

1. Quan sát sở thích của bé 

Cách dễ dàng nhất để chia sẻ sự chú ý chung với bé là nhìn và nói về những gì bé đang quan tâm tại một thời điểm.
Thậm chí nếu sở thích của bé là bất thường, hãy ở gần, nhìn vào bất kỳ thứ gì bé đang nhìn và nói về nó. Nói một cách khác, hãy chuyển nó thành một tương tác.

2. Hãy ở ngang tầm với bé.
Thật khó để chia sẻ sự chú ý chung nếu như bạn và bé không thể nhìn cùng những vật. Bạn cần ở ngang tầm với bé để cả bạn và bé cùng nhìn và tập trung chú ý vào 1 vật. Điều này có nghĩa là bạn hãy ngồi trên sàn nhà hoặc cúi thấp xuống, từ đó bạn có thể thấy những gì bé đang chú ý đến và bé có thể nhìn thẳng vào bạn.

3. Bắt chước những gì bé đang làm 
Một cách tuyệt vời để bắt đầu tương tác và chắc chắn rằng cả bạn và bé đều tập trung chú ý đến cùng 1 thứ đó là bắt chước những gì bé đang làm. Điều này sẽ giúp bé để ý đến bạn và những gì bạn đang làm. Ngay khi bạn đã thu hút được sự chú ý của bé, bạn có thể thử làm gì đó khác đi, nhưng vẫn liên quan đến những gì bé đang làm và đợi xem bé có sao chép lại bạn không. Ví dụ, nếu bé đang đẩy xe, bạn có thể bắt chước bé với chiếc xe của bạn. Sau đó, khi bé nhận thấy bạn đang đẩy xe, hãy làm điều gì mới với chiếc xe, như là cho xe đâm vào xe khác hoặc lái xe xuống dốc. Sau đó, hãy xem bé làm gì tiếp theo và tiếp tục trò chơi bắt chước
.
Điều vô cùng quan trọng để theo sự dẫn dắt của trẻ là nhận biết sở thích của bé và sao chép lại những gì bé đang làm, vì điều này cho phép bé tiếp tục tập trung chú ý đến những gì bé yêu thích nhất. Trẻ tự kỷ thường có khó khắn trong việc di chuyển sự chú ý từ những gì bé thích sang những gì mà người khác đang chú ý tới. Vì thế, bằng việc tương tác xoay quanh với bất kỳ những gì bé thích, bạn sẽ không làm bé phải chuyển sự chú ý. Hơn nữa, bé sẽ để ý tới những gì bạn đang làm. Bằng cách này, bạn đã thiết lập giai đoạn xây dựng kỹ năng chú ý chung, bắt chước và và chơi.

Note: Thông tin cụ thể và chiến lược để dạy bé cùng chú ý, bắt chước và chơi có thể tìm thấy ở các cuốn sách sau: More than words. Những thông tin về cách khuyến khích bé bắt chước và chơi đồ chơi được cung cấp trong bộ sách nhỏ Make Play Rock.

Sự phát triển kĩ năng Chú ý chung, bắt chước và chơi là rất thiết yếu cho trẻ nhỏ mắc tự kỷ bởi những kĩ năng này thiếp lập khả năng phát triển của tương tác và giao tiếp sau này.

Bs. Nguyễn Hoàng Oanh ( from Hanen )